VOORBLAD - INLEIDING - 1400-1700 - 1700-1900 - ERFGOED - PERSOONLIJK - WEBLINKS
Erfgoed | Verdwenen molens terug naar het erfgoed-overzicht    



Delfshaven had, voor zover gedocumenteerd, een zevental stellingmolens. De meeste werden gebouwd ten tijde van de opkomende geneverindustrie om gemout (in vochtige ruimtes gekiemd en daarna geplet) graan te verwerken, de basisgronstof voor de alcohol-stokerijen. Er is er slechts een van overgebleven.
De Distilleerketel is, met gebruik van de oude stenen, in de jaren tachtig volledig herbouwd en weer operationeel. Van twee molens, Het Vertrouwen en de Graankorrel, is alleen de stomp nog aanwezig.

Hoewel veel van oud-Delfshaven in de tweede helft van de vorige eeuw is weggebroken, blijkt dat de molens het juist in de eerste decennia moesten ontgelden. Blijkbaar werden ze gezien als sterk verouderde machines die niet langer rendabel waren. Ze werden ondanks hun ouderdom niet beschouwd als historisch erfgoed. Nu kunnen we de verdwenen molens alleen nog bewonderen op oude prenten en ansichtkaarten.

5 Delfshavense molens

Als u op de overzichtsfoto hierboven klikt opent deze groter in een nieuw venster. Wie een plattegond van de Delfshavense molens wil zien kan hier klikken.



Molen de Graankorrel aan de Mathenesserdijk/hoek Noordschans - gebouwd 1716 - gesloopt 1920
De stomp van deze molen staat er nu nog steeds. (foto genomem in het voorjaar van 2004)

Historisch Delfshaven: Mathenesserdijk en Graankorrel

De Graankorrel gezien uit de richting van de Noordschans in ca. 1900

De Graankorrel gezien uit de richting van de Noordschans in ca. 1900. Op de achtergrond de huizen aan de Mathenesserdijk, met daarachter de Delfshavense Schie.


Historisch Delfshaven: Graankorrel

Deze molen heette vroeger o.a. de Ruwketel, Rouketel, Liefdadigheid, De Graankorrel, de molen van Van Beest. De meeste molens hadden de gewoonte nogal eens van naam te veranderen tijdens hun bestaan maar deze maakte het wel erg bont!

Het witte gebouw is het voormalige tolhuis. Op de Mathenesserdijk, de doorgaande verbinding tussen Delfshaven en Schiedam werd vroeger tol geheven. Wie via de Westzeedijk verder reisde naar Rotterdam vond daar overigens nog een tolhuis, genaamd de Bontepaal, op zijn of haar weg.

Hieronder een foto uit 1917. Zo te zien op deze foto is er net begonnen aan de ontwikkeling van de nieuwe stadswijk Tussendijken, toen nog polders met weideland tussen de Schiedamseweg en de Schie.

Historisch Delfshaven: Graankorrel

Een tekening uit 1800 van Gerrit van Groenewegen. We staan op de Mathenesserdijk en zien verderop de Graankorrel, toen Rouketel geheten, en rechts van de Pelgrimvaderskerk: de Beer en de Waakzaamheid.

Een tekening uit 1800 van Gerrit van Groenewegen

(toelichting ondestaande foto: De Graankorrel en het tolhuis vanaf de Delfshavense Schie - 1911)

De Graankorrel en het tolhuis vanaf de Delfshavense SchieUit de molendatabase: Op 10 september 1716 werd de bouw van de molen notarieel vastgelegd door Nicolaes van der Vaart, notaris te Delfshaven. Op die datum verschenen voor hem de heren Nicolaes Lambregtz Hugooszoon, Johannes Verhouff en Arij Bos, alle drie inwoners van Delfshaven. De molen werd gebouwd op de Schielandse Hoge Zeedijk (thans Mathenesserdijk) waarvoor toestemming werd verkregen van het Hoogheemraadschap van Schieland. Die toestemming werd op 27 oktober 1716 verkregen.
Op 14 november 1716 verschenen de eigenaren van de te bouwen molen opnieuw voor notaris van der Vaart want er kwamen twee nieuwe eigenaren bij en wel Ary Edelman en Johan Geschier.
Met de bouw van de molen was men inmiddels begonnen want de 'de heeren Burgemeesteren en regeerders der stad Delff' hadden daarvoor ook hun toestemming verleend. De molen kreeg de naam Rouketel. Deze naam verwijst naar de moutwijnindustrie. In een rouw- of ruwketel wordt het uitgegiste beslag ter winning van alcohol in een distilleerketel (de ruwketel) afgestookt.
De naam De Liefdadigheid dateert uit rond 1846. De naam De Graankorrel dateert uit 1868.
Op 8 maart 1911 werd de molen eigendom van de Rotterdamsche Cooperatieve Broodbakkerij en Verbruikersvereniging 'Vooruitgang.' Op 6 november 1921 werd de molen onttakeld na een storm. Lange tijd daarna is de molen eigendom geweest van de firma Van Beest en heette daardoor in de volksmond 'de molen van Van Beest'.



Molen de Hoop aan de Schans - gebouwd 1791 - gesloopt 1908

Historisch Delfshaven: de Hoop Historisch Delfshaven: de Hoop

Een Delfshavense huisvader wandelt rond 1900 met zijn kroost over de Westkousdijk in de richting van de Ruigeplaat. De huidige wijk Bospolder was destijds nog een echte polder waar de koeien graasden.

Uit de molendatabase: In 1792 toestemming gegeven aan C. v.d. Staal, P. Schiltman en M. Hoek voor bouwen moutmolen. De molen werd gebouwd omdat tussen 1791 en 1794 negen nieuwe branderijen in Delfshaven werden geopend. Rond 1900 is de molen onttakeld en in 1909 is het restant gesloopt. De molen stond aan de Watergeusstraat, ongeveer 50 meter ten noorden van de 2e Schansstraat.



Molen Het Vertrouwen aan de Schans - hoek 3e Schansstraaat - gebouwd 1853 - gesloopt 1921

Historisch Delfshaven: Het Vertrouwen Historisch Delfshaven: Het Vertrouwen

Historisch Delfshaven: Het Vertrouwen

Uit de molendatabase:

Het Vertrouwen werd in 1853 door Jan Voogd en Arie Klumpes gebouwd. Klumpes was de eigenaar van De Vier Winden in Terbregge en Jan Voogd was zijn knecht.

Voogd trad in het huwelijk met een timmermans-dochter van rijke komaf, waarna Klumpes Voogd het voorstel deed samen een nieuwe molen te bouwen in Delfshaven.

De molen werd later eigendom van F.A. Stroink en weer later een mouters- en branderscombinatie.
Hij werd uiteindelijk verkocht aan de familie Homburg,
die ook De Distilleerketel bezat.

Op 5 april 1921 brandde de molen uit.
Onderin de molen is toen een maalderij ingericht.

Door een brand op 5 april 1921 werd de molen verwoest. De romp is scheef gezakt.

Op deze foto is te zien hoe de geblakerde en scheefgezakte stomp van deze in 1921 na een brand gesloopte molen tegenwoordig boven de moderne nieuw- en renovatiebouw uitsteekt, met op de achtergrond de Distilleerketel. De hijskraan die er tussendoor te zien is, is de havenkraan van Scheepswerf 'De Delft' aan de verderop gelegen Schiehaven. Daar wordt het gelijknamige 18e-eeuwse oorlogsschip nagebouwd.
Deze foto toont de scheve molenstomp van dichtbij, gefotografeerd vanaf de ander kant.




De Hoekmolen aan de Spangense Kade - gebouwd 1771 - gesloopt 1914

Hoekmolen aan de Delfshavense Schie

De Hoekmolen stond net voorbij de naar Schiedam afbuigende Mathenesserdijk aan de Spangense Kade.

Boven een foto van rond 1900. Op de voorgrond de Delfshavense Schie. Naast de molen staat de woning van de laatste molenaar J. Koenderman. Kort nadat hij de molen in 1912 verkocht aan de gemeente Rotterdam werd deze gesloopt.

Hoekmolen

Enoude 18e-eeuwse prent van de Hoekmolen door Gerrit Groenewegen.



foto: Hoekmolen aan de Delfshavense Schie, 1890



Molen de Waakzaamheid - gebouwd 1753 - gesloopt 1919

Historisch Delfshaven:  Waakzaamheid
De Waakzaamheid in de 18e eeuw, met links het op deze tekening een wat smal uitgevallen VOC gebouw.

Historisch Delfshaven: de Waakzaamheid

De tekst op deze ansichtkaart wekt de indruk dat de molen op de Waaldijk staat, maar dat is niet juist:
het is de Waaldijk vanwaar wij van dit uitzicht genieten. De Waakzaamheid staat op deze prent aan de Achterhaven, aan de andere kant van de smalle brug rechts in beeld, over de toegang tot de Buizenwaal.

Historisch Delfshaven: VOC magazijn en molen de Waakzaamheid

De foto uit 1904 hierboven gaf Ronald Bagijn van R-BRUSH inspitatie voor een prachtige muurschildering.

Uit de molendatabase: Er stond hier al een standerdmolen in 1540. De molen werd ook wel molen van Moens en Bakhuizen genoemd. In de molen was ook een gedenksteen gemetseld, waarop het volgende te lezen stond:

Op den 29 Maart 1753, soo met seyt,
Is door Gerrit Samot en Nicolaas Roodenburg
Den eersten steen aan dese Koorenmoolen geleyt.
De stigers syn in een complot:

Bartholomeus Roodenburg en David Samot In 1752 vroegen David Samot en Bartholomeus Roodenburgh, ‘eijgenaars en molenaars van de Koorn-windmoolen, staande aan de oostzijde van de nieuwe haven op Delfshaven’ toestemming aan de bestuurders van Delft om ‘in plaatse van de voorsz oude vervalle houte moolen, op steene voet, op dezelfde plaats, een geheele nieuwe steene Koorn-windmoolen ’Met een breedte van 32 en een hoogte van 74 voet te mogen maken, omdat de oude molen ‘sodanig vervallen is dat dezelve niet oorhaarlijck kan worden gerepareerd’. De toestemming kwam op 9 augustus 1752.
Op 2 juli 1919 werd de molen gesloopt, wat in ieder geval voor 18 november een feit was.



Houtzaagmolen De Beer aan de Waaldijk - gebouwd ca. 1660 - gesloopt ca.1865

houtzaagmolen De Beer

Gezicht op de Nieuwe Maas voor de Keldermakerswerf en de houtzaagmolen De Beer. Prent uit ca.1800.
Zaagmolen De Beer was een stellingmolen met stenen voet en een houten opbouw en bovenbouw.

Uit de molendatabase: De aanwezigheid van de scheepswerf van de Delftse kamer van de V.O.C aan de overkant van de Buizenwaal zal zeker tot voorspoed van de molen hebben bijgedragen. Het verdwijnen zou samenhangen met een ter plekke aanwezige scheepswerf.
In 1714 en 1715 zijn de eigenaars Leendert Blommendaal en Pieter van den Berg(h). In 1716 deden deze twee 'saegmolenaers' het verzoek aan het Hoogheemraadschap Schieland om in plaats van de gesloopte loods aan de buitenkant van de 'Hoogen Zeedijk te moge timmeren een huijs om meer ruymte tot het leggen van hout te hebben'. Op 2 mei werd dit verzoek toegestaan.
Op 4 april 1739 waren Cornelis van den Berg, Cornelis de Wit en Jan van den Berg de eigenaren.
In 1765 in januari werd de boedel aan Ignatia Somwil verdeeld, zij was weduwe en boedelhoudster van Cornelis Blommendaal en Cornelis de Wit, Cornelis de Wit en Agnita de Wit.
In haar testament gaf zij te kennen dat de molen waarvan de helft behoorde aan de weduwe van wijlen Louwerens Reijgersbergh, voor een bedrag ter waarde van fl 5000 zou toebehoren aan de oudste zoon van haar inmiddels overleden zoon Pieter de Wit. Begin 1773 erfde zoon Willem Reijgersberg de helft van de zaagmolen.
Op 15 juli 1802 werd de molen te koop aangeboden door de erfgenamen Debora Lubeek en Willem Reijersberg, nadat de vorige eigenaren inmiddels waren overleden.
Op 22 juli werd Nicolaas van ’t Hoff de nieuwe eigenaar. Verder is er niet veel meer bekend, sinds 1818 wordt de molen nergens meer vermeldt.


Houtzaagmolen(s) van de VOC-Delft te Delfshaven - 17e en 18e eeuw


Oude prenten tonen een uit hout opgetrokken molen op de werf van de VOC. Boven een uitsnede uit een vroeg-zeventiende-eeuws panorama van Coenreat Decker dat o.a. het V.O.C. magazijn in de oorspronkelijke vorm laat zien, compleet met vier hemelbogen.
De molen -meer vooraan op de tekening- wekt sterk de indruk een houtzaagmolen te zijn. Later werd op deze plek graanmolen de Waakzaamheid gebouwd.

Rechts een andere (?*) molen op een uitsnede van een afbeelding van de brand die op 13 september 1746
het VOC-magazijn verwoestte.
* Dit zou eventueel ook houtzaagmolen
De Beer op de Waaldijk kunnen zijn.

  Historisch Delfshaven: VOC magazijn


Houtzaagmolen François aan de Westzeedijk - gebouwd 1724 - verbrand 1846

Molen François

Nog net een 'Delfshavense molen', want de locatie ervan was aan de rand van het grondgebied van Delfshaven. Bovendien zou ik u deze sfeervolle winterse tekening van Gerrit Groenewegen van rond 1800 niet willen onhouden. Groenewegen woonde zelf aan de Westzeedijk. De molen stond daar waar in 1870 "Het Park" werd aangelegd door de beroemde Haarlemse tuinarchitecten Zochers.

Uit de molendatabase: Deze sierlijke houten stellingmolen stond oorspronkelijk op de grens van Rotterdam en Delfshaven, zo'n beetje in het verlengde van de noordkant van de Parklaan (op de plaats van het huidige Parkzicht). Adriaan van Swijndregt liet de molen bouwen in 1724.
Waarschijnlijk noemde hij zijn houtzaagmolen naar zijn neef, François van Swijndregt, daar hij zelf geen kinderen had. In 1801 werd de naam gewijzigd in de Phoenix. Enige tijd later verkochten de Van Swijndregts de molen aan de Rotterdamse meester-timmerman J. Valkenier. Valkenier brak de molen af en verplaatste hem richting de Nieuwe Maas. In januari 1846 verbrandde deze molen.



Oliemolen De Hoop aan de voormalige zeedijk bij Schoonderloo - gebouwd 1718 - gesloopt 1907

Historisch Delfshaven: De Keldermakerswerf

foto boven - Keldermakerswerf ca. 1905 - de molen is de koren- (later olie-) molen de Hoop. foto onder- vanaf de andere kant.

Op dit deel van de voormalige zeedijk lopen nu het Heiman Dullaertplein en de Pieter de Hoochstraat.
De molen had gedurende haar leven een aantal verschillende functies en namen: pelmolen 'Runmolen', pel/korenmolen 'Maaszigt' en oliemolen 'de Hoop'. In 1907 is de molen gesloopt en in Ouderkerk aan den IJssel als houtzaagmolen 'Hermina' herbouwd, en aldaar in 1953 afgebrand door een kortsluiting.

Oliemolen De Hoop

Onderstaande foto uit het jaar ervoor (1904) van dezelfde molen, gezien vanuit een andere hoek, ontving ik per e-mail van Nanne Weber uit Utrecht (waarvoor mijn dank). Het grote pand rechts lijkt te zijn verdwenen op de foto hierboven. De goed herkenbare struktuur op de muur van het huizenblok met de dakkapellen laat op beide foto's zien waar het traphuis en kamers van een reeds weggebroken pand erop aansloten.

Molen Weber

Nanne gaf de volgende beschrijving: "Mijn betovergrootvader Jacobus Weber zou molenaar geweest zijn in deze molen. Waarschijnlijk ergens tussen 1825 (?) en 1867 (jaar van zijn overlijden). Van een tante kreeg ik deze foto, die erg lijkt op een van de foto's op jouw site. Het pand ernaast zou de Kistenfabriek van de gebr. Weber moeten zijn. En weet je waar ik informatie kan vinden over wanneer de molen bij wie in gebruik was?" Wie meer kan vertellen over de geschiedenis van deze molen kan dat kwijt in het gastenboek.


Zie ook de bijzonder informatieve Database van Verdwenen Molens in Nederland (zoek op "Delfshaven")

Op die website is ook nog informatie te vinden over de in 1907 afgebroken/verplaatste molen De Hoop aan de Westzeedijk - thans 2e IJzerstraat - en de in 1863 verbrande molen De Goede Verwachting aan de Mathenesserdijk ter hoogte van de huidige Zoutziedersstraat.



legal disclaimer terug naar het erfgoed-overzicht

TOP

©   J.G. Smits Delfshaven 2003