VOORBLAD - INLEIDING - 1400-1700 - 1700-1900 - ERFGOED - PERSOONLIJK - WEBLINKS
Persoonlijk (4) - slavernijbeleving terug naar PERSOONLIJK (1)    

keti koti - slavernijverleden, schuld en boete

Regelmatig zie ik in de media dat Surinamers en Antillianen "de Nederlanders" ervan beschuldigen de slavernij te willen vergeten of onder de mat te schuiven. Een verontwaardiging die in hoge mate wordt aangestuurd door "politiek-geëngageerde" autochtone Nederlanders, veelal dezelfden die erop lijken te kicken een laatdunkende houding ten toon te spreiden ten aanzien van de eigen afkomst, cultuur en voorouders. Waarschijnlijk om in al die ongebreidelde schuldbewustheid en rouwbeklag hun verlichte intellectuele superioriteit bevestigd te zien. Overigens heeft al dat bekennen van schuld nooit persoonlijke gevolgen voor deze "politiek-correcte" lieden zelf. Er is absoluut niets mis met een zelf-kritische blik, maar ga daarbij wél uit van aantoonbare feiten! Daarom heb ik mezelf de volgende vraag gesteld:

Waarom voelt de gemiddelde Nederlander, waaronder ikzelf, zich nauwelijks betrokken bij het slavernij-verleden van Nederland, en waarom voelen wij ons hiervoor niet verantwoordelijk?

Is dat te wijten aan onwetendheid of een schrijnend gebrek aan sociaal verantwoordelijksbesef, of kan er meer achter zitten? Om mogelijke antwoorden te vinden moest ik teruggaan in de wereldhistorie.


westerse geschiedenis

Slavernij en uitbuiting bestaan sinds mensenheugenis. Een slaaf heeft geen vrijheid en is het persoonlijk eigendom van een ander. Oude culturen vanaf 3500 v.C. kenden al slavernij. Om slaven te kunnen houden was geld/macht nodig. De slavenhouders waren bijna altijd de welgestelden, de adel of de heersende bovenklasse. Er was dus in de regel sprake van een relatief kleine maar machtige groep slavenhouders.

Er waren ook andere - mildere - vormen van slavernij: zoals bijvoorbeeld in West-Europa de "horigheid" van lagere klassen in de middeleeuwen. Ook daarna waren er grote groepen die bijvoorbeeld vanwege schulden (die middels onzinboetes nooit konden worden voldaan) zonder loon voor de schuldeisers moesten werken. Die schuld ging over op de kinderen. Ook zij hadden zo goed als niets te zeggen over hun eigen leven. Tot zo'n anderhalve eeuw geleden leefden we in een maatschappij die bestond uit meesters en knechten in een extreme vorm. De meesters hadden alles te zeggen en de knechten nagenoeg niets. De onderklasse, het gewone volk, werd stelselmatig uitgebuit als lijfeigene of horige. Ook loonarbeiders leefden lang in bittere armoede en moesten gewoon doen wat ze werd opgedragen door de hoge heren. Er waren hier zoveel rechtenloze autochtone inwoners dat de lokale elite het heel goed afkon zonder geïmporteerde slaven.

Een grootschalige bewustwording van de gewone burgers was het eerst te merken in de Franse Revolutie. Pas na de Eerste Wereldoorlog is er met de opkomst van het socialisme echte verandering gekomen.
Dat waren ook de zaken van uitbuiting waar het volk zich mee bezig hield en zicht op had: de misstanden in de eigen leefomgeving. Het brede wereldbeeld dat wij nu hebben bestond niet. De onderklasse had niet de mogelijkheid (zoals vrije tijd, intellectuele vorming, middellen en energie) om zich te verdiepen wat een zelfde groep onderdrukkers ver weg in den vreemde uitspookte. Men had moeite genoeg met overleven.
Om kort te gaan: het gewone Nederlandse volk hield geen slaven en had er part noch deel aan.

Keti Koti - Kennisnet Pas sinds de nazaten van voormalige slaven massaal naar Nederland zijn gekomen wordt het Nederlandse volk er werkelijk mee geconfronteerd.

Omdat de "gewone man" weinig verwantschap voelde - en voelt - met de overzeese uitbuiters is het dus onredelijk om enige vorm van individuele of collectieve schuld-bewustheid te verwachten.

Men kan zich zelfs afvragen of het redelijk is nu nog de nazaten van de voormalige meesters, in dit geval de Nederlandse regering, in haar rol als vertegenwoording van het volk, ervoor aansprakelijk te houden.

De werkelijke profiteurs, de Zeeuwse rederijen die de slavenschepen uitstuurden en de in Amsterdams gevestigde plantage- en slaveneigenaren zijn al lang ten grave gedragen. Men gaat soms uit van het principe van een soort overerfde ereschuld, maar is het wel reëel om een wandaad te willen verhalen op eventuele nazaten? Dan is iedereen aan iedereen wel wat verschuldigd!

Nederland speelde in de slavenhandel overigens een relatief "bescheiden" rol: 5% van het totaal.

Cijfers van Kennisnet:

De vraag of Nederland laat was met het afschaffen van de slavernij kan simpelweg aan de hand van de feiten worden beantwoord. Engeland beet van de grote Europese landen het spits af door in 1807 de handel in slaven en in 1834 de slavernij te verbieden. Frankrijk, waar de revolutie van 1789 niet de gelijkheid voor de slaven had gebracht die zij wellicht hadden verwacht, volgde, onder invloed van een nieuwe revolutie in 1848. In Amerika brak mede door de slavernijkwestie (de echte reden was het zelbeschikkingsrecht van de zuidelijke staten) een burgeroorlog uit. Pas nadat de burgeroorlog was beëindigd, konden slaven in 1865 vrij worden verklaard. Spanje en Brazilië schaften de slavernij respectievelijk in 1886 en 1888 af. Zo verdween in een tijdbestek van ruim vijftig jaar de officiële slavernij in de landen die het meest gebruik maakten van slavenarbeid.
Nederland schafte de slavernij af in 1863, ongeveer in het midden van deze periode.


Derhalve: wat heet laat! De officiële afschaffing van de slavernij in Nederland (1 juli in 1863) komt chrono-logisch een jaar eerder dan de US (1865), en bijna een volle eeuw eerder dan Saoudi-Arabië, dat in 1962 uiteindelijk toegaf aan de westerse, voornamelijk Engelse, politieke druk hiertoe. In grote delen van Azië en Afrika is de slavernij nog steeds niet uitgebannen. Het is geen geheim dat vooral op de Afrikaanse cacaoplantages de slavernij nog steeds floreert.

Wie de geschiedenis kent weet dus dat de chronologie van de afschaffing van de slavernij niet veel zegt over het sociaal bewustzijn van een bepaalde natie. Engeland komt als enige de eer toe uit humanitaire redenen tot de afschaffing te zijn overgegaan (al is het wel jammer dat ze die Afrikaanse slaven meteen daarna weer vervingen voor Indische dwangarbeiders). De andere slavenhoudende naties volgden de trend van afschaffing op het moment dat het economisch opportuun was. De datum waarop de afschaffing door de respectievelijke regeringen wettelijk werd geregeld werd gedicteerd door de economie, niet zozeer door sociale bewogenheid of afkeer van onderdrukking of uitbuiting.

Slavernij was in het post-middeleeuwse Europa in veel landen nog wel geaccepteerd, maar geen gemeengoed. In de landen aan de Afrikaanse westkust was het echter een volledig ingeburgerd onderdeel van de cultuur. Het waren meestal leden van overwonnen stammen die als slaven werden gehouden i.p.v. ze meteen af te slachten, zoals bijvoorbeeld recentelijk nog gebeurde in de Tutsie-Hutu conflicten. En er werd uiteraard ook in slaven gehandeld. Zowel door de negerstammen aan de westkust zelf, als door Noord-Afrikaanse Arabieren in bv. Marokko en Algerije. Naar schatting zijn er meer dan 1,2 miljoen - blanke - Europeanen door de 'Barbarijse piraten' (opererend vanuit Marokko, Tunesië en Algiers) in de 16e, 17e en 18e eeuw als slaaf gevangen genomen en verhandeld. Daarom was het eenvoudig voor de Europese slavenhandelaren om in Afrika vanaf de 16e eeuw aan de kustdorpen, meestal via Arabische tussenhandelaren, slaven te kopen en naar de plantages in de koloniën te verschepen. Als er dan al zo nodig naar zondebokken voor de slavenhandel moet worden gezocht, is het dan niet logischer om bij de eerste schakel te beginnen?


midden-oosterse geschiedenis

Over misverstanden gesproken: soms hoor ik Moslims in de media beweren dat de Islam geen slavernij-verleden heeft omdat de Koran het houden van slaven verbiedt. Dat ligt toch even anders: een Moslim mag geen andere Moslim tot slaaf maken. Om precies deze reden haalden de Islamitische Arabieren als eersten hun slaven in het toen nog niet-Islamitische Afrika. Die slaven werden vaak kafir genoemd, wat Arabisch is voor niet-moslim of ongelovige. En daar is dan weer het Zuid-Afrikaanse (scheld)woord kaffer van afgeleid.

Uit 'Lexicon van hardnekkige misverstanden' van Walter Krämer & Götz Trenkler:

De grootste slavenhandelaren en bezitters in de geschiedenis van de mensheid waren de Arabieren. Het gevangennemen en als slaaf verkopen van Afrikaanse zwarten is door de Arabieren eerder ingezet, langer volgehouden en vooral met meer slachtoffers gepaard gegaan dan de vergelijkbare wandaden van de Europeanen. De slavenhandel van de Arabieren begon al in de zevende eeuw en eindigde pas in de negentiende eeuw. Volgens schattingen van historici heeft deze slavenhandel in totaal tussen de veertien en vijftien miljoen slachtoffers geëist, waaronder alleen al na 1500 zo'n acht à negen miljoen.

De Europeanen gingen pas later op slaven"jacht" en hielden er eerder mee op (het eerste slavenschip verliet Afrika aan het begin van de zestiende eeuw). De Europeanen hebben ook veel minder Afrikanen van hun vrijheid beroofd (historici schatten tien miljoen).

Dat desondanks de blanke Europeanen wereldwijd als de prototypische slavenhouders bekend staan, en niet de Arabieren, ligt paradoxaal genoeg aan het feit dat de Europeanen hun slaven beter behandelden: veel meer slaven hebben het europese bewind overleefd. In de Arabische landen stierven de geroofde zwarten jong en meestal kinderloos (veel mannelijke slaven werden gecastreerd), zodat er daar tegenwoordig nauwelijks nog nakomelingen van deze negerslaven in leven zijn.

Door de Europeanen werden de slaven, niet zonder eigenbelang, veel zorgzamer behandeld.

Vanzelfsprekend doet bovengenoemde informatie niets af aan een oordeel over ons westerse slavernij-verleden, maar het plaatst dit verleden wel in het bredere perspectief waarin het beoordeeld hoort te worden. Daarom wilde ik het hier niet onvermeld laten.

 links: slavernijmonument op de Antillen 
 rechts: slavernijmonument in Nederland

Uiteraard is de Trans-Atlantische (dus continent overschreidende) slavernij erger dan de andere genoemde vormen van onderwerping. Deze slavernij was aan het negroide ras gebonden, en een kans op vrijheid of enig toekomstperspectief in landen die slechts het blanke ras als volwaardig erkenden was daardoor uitgesloten. Er was weinig mogelijkheid om zich te organiseren of te vluchten en onder te duiken. Omdat het een groep betreft die uiterlijk erg van de blanke overheersers verschilde was het blijkbaar ook gemakkelijker om negers als mindere mensen, of geheel niet als mensen, te zien. Dat het hier gaat om verwerpelijke normen en naar huidig inzicht onmenselijke omstandigheden is evident. Tot op heden heeft dit gevolgen, waarvan de uit de slavernij voortgekomen systematische discriminatie van zwarte bevolking in de Verenigde Staten een schrijnend voorbeeld is. Zie in dat verband ook deze link naar een interview met de amerikanse schrijfster Toni Morrison.


politiek

Uiteraard horen ook de overzeese activiteiten van onze voorvaderen tot onze "vaderlandse" geschiedenis en ons cultureel erfgoed. Deze ondernemingszin, met name tijdens de gloriedagen van organisaties als de VOC en de WIC, heeft de westerse zeevarende landen veel rijkdom en voorspoed gebracht. De VOC heeft zich overigens minder structureel met de handel in Afrikaanse slaven bezig gehouden (al waren ze er ook niet vies van, want handel is handel). De WIC daarentegen wel. Die voer op de Caraïben en daar was, met name na de verovering (op de Spanjaarden/Portugezen) van de rietsuikerplantages in Brazilië, grote behoefte aan goedkope arbeid. Er de Portugezen hadden daar uiteraard al slaven op de plantages.

Hoe men ooit heeft kunnen denken dat het houden van, en handelen in, slaven op eniglei wijze verenigbaar zou kunnen zijn met de destijds dominante Christelijk leer waarin de naastenliefde centraal staat, blijft voor mij onbegrijpelijk. Hoe gemakkelijk werd, door een destijds zo godvrezend volkje als de bewoners (bestuurders) van de lage landen, alle fatsoen en mede-menselijkheid overboord gezet in ruil voor rijkdom en economische groei!

Een voorbeeld van dit politiek opportunisme: hoewel de Staten Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden (dat geografisch verschilde van het huidige Nederland) in 1623 slaverij nog als moreel verwerpelijk bestempelde, was diezelfde overheid in 1635, vijf jaar na het in bezit krijgen van bovergenoemde Brazilliaanse suikerrietplantages, wel erg snel 'om'. Zonder de reeds aanwezige slaven en de aanvoer van nieuwe goedkope arbeidskrachten dacht men deze plantages niet rendabel te kunnen exploiteren.

Nederland heeft de slavenhandel en -houderij niet bedacht. Men maakte gebruik van bestaande netwerken en lokale gebruiken. Slavernij was in veel landen waar nederland kolonies had vanouds algemeen geaccepteerd. Net zoals we nu zonder enige gêne goedkope katoenen kleding kunnen kopen die, gezien de lage prijs, nergens anders gemaakt kan zijn dan in Aziatische sweatshops onder erbarmelijke omstandigheden, dacht men er waarschijnlijk gewoon niet bij na.

tot besluit

Dit betoog is er dan ook absoluut niet op gericht om het leed en de barbaarsheid van de slavernij en de rol die de westerse landen hierin speelden op enigerlei wijze te bagatelliseren. Ook misgun ik onze rijksgenoten niet hun herdenking van de gruwelen in ons gezamenlijk verleden en hun bevrijding van de ketens van de slavernij. Bij veel Surinamers en Antillianen zit naar het zich laat aanzien nog veel onverwerkt verleden wanwege het onrecht dat hun voorouders is aangedaan door hun veelal blanke meesters.

Ik wil hier verduidelijken dat de slavernij een werelwijd verbreid fenomeen was en absoluut niet typisch blank, typisch West-Europees of typisch Nederlands. Ook al is slavernij door deze groepen met hulp van hun technologische superioriteit wel breedschalig als economische drijfveer geëxploiteerd. Dat economische belang heeft het loslaten van de slavernij aanzienlijk bemoeilijkt.

- Lees voor een ander perspectief ook eens dit kritische artikel van Bart Croughs uit HP/De Tijd...

Bovenal wil ik de historisch onjuiste rol die Nederland regelmatig krijgt toebedeeld waar het de slavernij en slavenhandel betreft corrigeren. Met de bovenstaande kennis wil ik tevens stellen dat het slavernijverleden in de voormalige Nederlandse koloniën niet als vanzelfsprekend kan worden gezien als een collectieve schuld of verantwoordelijkheid van de autochtone Nederlanders. Het Antilliaanse en Surinaamse drama heeft zich ver buiten het zichtveld en de invloed van de gewone burger afgespeeld, in een tijd dat extreme uitbuiting van het volk door de heersende klasse een integraal onderdeel van het leven was. Overal ter wereld.

Ook mag het hier niet onvermeld blijven dat onze westerse samenleving zich als de eerste en enige in de wereldgeschiedenis unaniem heeft verzet tegen de slavenhandel en -houderij en deze praktijken niet alleen volledig heeft afgeschaft, maar ook ten strengste verboden voor al haar ingezetenen. Dat maakt Keti Kotie tot een festiviteit met een vreemde bijsmaak, want zonder helden. De Caraïbische slaven hebben zichzelf niet bevrijd, ze zijn vrijgelaten. Ze konden "hun ketenen afwerpen", omdat het principe van slavernij door de westerse naties die zich ermee hadden ingelaten als achterhaald en barbaars werd beoordeeld. Een inzicht dat in veel Aziatische - met name Arabische - en Afrikaanse landen nog steeds geen gemeengoed is.

Terugkomend op de uitgangsstelling:
Het gegeven dat het schuldgevoel over het slavernijverleden niet "leeft" onder de autochtone Nederlanders, waaronder ikzelf, mag dus niet worden geïnterpreteerd als het ontkennen van fouten uit het verleden. Het komt voort uit het gevoel zelf geen substantieel deel van dit foute verleden te hebben uitgemaakt. We kunnen ons niet identificeren met de daders uitsluitend en alleen op grond van het feit dat we Nederlander en overwegend blank zijn. Bovendien: het voelen en tonen van oprechte individuele betrokkenheid bij onze rijksgenoten maakt ons niet mede-verantwoordelijk voor het hun voorouders aangedane leed, het maakt ons slechts mede-menselijk.



Wie meer informatie zoekt over Nederland en de slavernij kan ik de volgende weblinks aanbevelen:

   Dr. Thomas Sowell - Facts About SLAVERY They Don't Teach You at School (YouTube)
   Afrikanen beheersten de slavenhande in het binnenland - De Volkskrant [PDF] [weblink]
   Africa’s role in slavery In Focus - Jamaica Gleaner [artikel als PDF]
   VPRO-Intervieuw met Toni Morrison over haar boek "A Mercy" en de slavernij in de USA
   Nationaal Monument Nederlands Slavernijverleden
   Een elite van ex-slaven in Paramaribo [DOC]
   Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en erfenis
   Nederlandse slavenhandel in de 17e en 18e eeuw
   'gespiegelde' voormalige pagina op Geschiedenis Net
   Aad Engelfriet's "De geschiedenis van de Nederlandse Antillen"
   Thomas Sowell - Misconceptions About Slavery [YuouTube]
   Bevrijd nationale herdenking slavernijverleden van raciale ketenen, Dr. Aart G. Broek [PDF]
   en het altijd handige Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Slavernij

 persoonlijk - ervaring, onderzoek & opinie  
1  thuis in Delfshaven   2 multiculturariteiten   3 Scheepswerf 'De Delft' '   4 slavernijbeleving   5 Sint & Piet


legal disclaimer WEBSITE-OVERZICHT GASTENBOEK research & webdesing:
TOP
VOORBLAD - INLEIDING - 1400-1700 - 1700-1900 - ERFGOED - PERSOONLIJK - WEBLINKS