Regelmatig zie ik in de media dat Surinamers en
Antillianen "de Nederlanders" ervan beschuldigen
de slavernij te willen vergeten of onder de mat
te schuiven. Een verontwaardiging die in hoge mate
wordt aangestuurd door "politiek-geëngageerde"
autochtone Nederlanders, veelal dezelfden die erop lijken te
kicken een laatdunkende houding ten toon te spreiden
ten aanzien van de eigen afkomst, cultuur en voorouders.
Waarschijnlijk om in al die ongebreidelde schuldbewustheid
en rouwbeklag hun verlichte intellectuele
superioriteit bevestigd te zien. Overigens heeft
al dat bekennen van schuld nooit persoonlijke gevolgen
voor deze "politiek-correcte" lieden zelf. Er
is absoluut niets mis met een zelf-kritische blik,
maar ga daarbij wél uit van aantoonbare feiten! Daarom
heb ik mezelf de volgende vraag gesteld:
Waarom voelt de gemiddelde
Nederlander, waaronder ikzelf, zich nauwelijks betrokken
bij het slavernij-verleden van Nederland, en waarom
voelen wij ons hiervoor niet verantwoordelijk?
Is dat te wijten aan onwetendheid of een schrijnend
gebrek aan sociaal verantwoordelijksbesef, of kan
er meer achter zitten? Om mogelijke antwoorden te vinden moest ik teruggaan in de wereldhistorie.
westerse geschiedenis
Slavernij en uitbuiting bestaan sinds mensenheugenis.
Een slaaf heeft geen vrijheid en is het persoonlijk
eigendom van een ander. Oude culturen vanaf 3500
v.C. kenden al slavernij. Om slaven te kunnen houden
was geld/macht nodig. De slavenhouders waren bijna altijd
de welgestelden, de adel of de heersende bovenklasse.
Er was dus in de regel sprake van een relatief kleine
maar machtige groep slavenhouders.
Er waren ook andere - mildere - vormen van slavernij:
zoals bijvoorbeeld in West-Europa de "horigheid"
van lagere klassen in de middeleeuwen. Ook daarna waren er grote groepen die bijvoorbeeld vanwege schulden (die middels onzinboetes nooit konden worden voldaan) zonder loon voor de schuldeisers moesten werken. Die schuld ging over op de kinderen. Ook zij hadden
zo goed als niets te zeggen over hun eigen leven. Tot zo'n anderhalve eeuw geleden leefden we in een maatschappij die bestond uit meesters en knechten in een extreme vorm. De meesters hadden alles te zeggen en de knechten nagenoeg niets. De onderklasse, het gewone volk, werd stelselmatig
uitgebuit als lijfeigene of horige. Ook loonarbeiders
leefden lang in bittere armoede en moesten gewoon
doen wat ze werd opgedragen door de hoge heren.
Er waren hier zoveel rechtenloze autochtone inwoners dat de lokale elite het heel goed afkon zonder geïmporteerde slaven.
Een grootschalige bewustwording van de gewone burgers
was het eerst te merken in de Franse Revolutie.
Pas na de Eerste Wereldoorlog is er met de opkomst
van het socialisme echte verandering gekomen.
Dat waren ook de zaken van uitbuiting waar het volk
zich mee bezig hield en zicht op had: de misstanden
in de eigen leefomgeving. Het brede wereldbeeld dat wij nu
hebben bestond niet. De onderklasse had niet de
mogelijkheid (zoals vrije tijd, intellectuele vorming, middellen en energie) om zich te verdiepen wat een zelfde
groep onderdrukkers ver weg in den vreemde uitspookte.
Men had moeite genoeg met overleven.
Om kort te gaan: het gewone Nederlandse volk hield geen slaven en had er part noch deel aan.
Pas sinds de nazaten van voormalige slaven massaal
naar Nederland zijn gekomen wordt het Nederlandse
volk er werkelijk mee geconfronteerd.
Omdat de "gewone man" weinig verwantschap
voelde - en voelt - met de overzeese uitbuiters
is het dus onredelijk om enige vorm van individuele
of collectieve schuld-bewustheid te verwachten.
Men kan zich zelfs afvragen of het redelijk is nu
nog de nazaten van de voormalige meesters, in dit geval de Nederlandse regering,
in haar rol als vertegenwoording van het volk, ervoor
aansprakelijk te houden.
De werkelijke profiteurs, de Zeeuwse
rederijen die de slavenschepen uitstuurden en de in Amsterdams gevestigde plantage- en slaveneigenaren zijn al lang ten grave gedragen.
Men gaat soms uit van het principe van een soort overerfde
ereschuld, maar is het wel reëel om een wandaad
te willen verhalen op eventuele nazaten? Dan is  iedereen aan iedereen wel wat verschuldigd!
Nederland speelde in de slavenhandel overigens
een relatief "bescheiden" rol: 5% van
het totaal.
Cijfers van Kennisnet:
De vraag of Nederland laat was met het
afschaffen van de slavernij kan simpelweg
aan de hand van de feiten worden beantwoord.
Engeland beet van de grote Europese landen
het spits af door in 1807 de handel in slaven
en in 1834 de slavernij te verbieden.
Frankrijk, waar de revolutie van 1789 niet
de gelijkheid voor de slaven had gebracht
die zij wellicht hadden verwacht, volgde,
onder invloed van een nieuwe revolutie in
1848. In Amerika brak mede door de slavernijkwestie
(de echte reden was het zelbeschikkingsrecht van de zuidelijke staten) een burgeroorlog uit. Pas nadat de burgeroorlog
was beëindigd, konden slaven in 1865
vrij worden verklaard. Spanje en Brazilië
schaften de slavernij respectievelijk in
1886 en 1888 af. Zo verdween in een
tijdbestek van ruim vijftig jaar de officiële
slavernij in de landen die het meest gebruik
maakten van slavenarbeid.
Nederland schafte
de slavernij af in 1863, ongeveer in
het midden van deze periode. |
Derhalve: wat heet laat! De officiële afschaffing
van de slavernij in Nederland (1 juli in 1863) komt
chrono-logisch een jaar eerder dan de US (1865),
en bijna een volle eeuw eerder dan Saoudi-Arabië, dat in 1962 uiteindelijk toegaf aan de westerse,
voornamelijk Engelse, politieke druk hiertoe. In grote delen van Azië en Afrika is de slavernij nog steeds niet uitgebannen. Het is geen geheim dat vooral op de Afrikaanse cacaoplantages de slavernij nog steeds floreert.
Wie de geschiedenis kent weet dus dat de chronologie
van de afschaffing van de slavernij niet veel zegt
over het sociaal bewustzijn van een bepaalde natie.
Engeland komt als enige de eer toe uit humanitaire
redenen tot de afschaffing te zijn overgegaan (al is het wel jammer dat ze die Afrikaanse slaven meteen daarna weer vervingen voor Indische dwangarbeiders).
De andere slavenhoudende naties volgden de trend
van afschaffing op het moment dat het economisch opportuun was. De datum waarop
de afschaffing door de respectievelijke regeringen
wettelijk werd geregeld werd gedicteerd door de
economie, niet zozeer door sociale bewogenheid of
afkeer van onderdrukking of uitbuiting.
Slavernij was in het post-middeleeuwse Europa in veel
landen nog wel geaccepteerd, maar geen gemeengoed.
In de landen aan de Afrikaanse westkust was het
echter een volledig ingeburgerd onderdeel van
de cultuur. Het waren meestal leden van overwonnen
stammen die als slaven werden gehouden i.p.v.
ze meteen af te slachten, zoals bijvoorbeeld recentelijk
nog gebeurde in de Tutsie-Hutu conflicten. En
er werd uiteraard ook in slaven gehandeld. Zowel door de
negerstammen aan de westkust zelf, als door Noord-Afrikaanse
Arabieren in bv. Marokko en Algerije. Naar schatting zijn er meer dan 1,2 miljoen
- blanke - Europeanen door de 'Barbarijse piraten'
(opererend vanuit Marokko, Tunesië en Algiers)
in de 16e, 17e en 18e eeuw als slaaf gevangen
genomen en verhandeld. Daarom was het eenvoudig
voor de Europese slavenhandelaren om in Afrika
vanaf de 16e eeuw aan de kustdorpen, meestal via Arabische tussenhandelaren, slaven te
kopen en naar de plantages in de koloniën
te verschepen. Als er dan al zo nodig naar zondebokken voor de slavenhandel
moet worden gezocht, is het dan niet logischer
om bij de eerste schakel te beginnen?
midden-oosterse geschiedenis
Over misverstanden gesproken: soms hoor ik Moslims
in de media beweren dat de Islam geen slavernij-verleden
heeft omdat de Koran het houden van slaven verbiedt.
Dat ligt toch even anders: een Moslim mag geen andere
Moslim tot slaaf maken. Om precies deze reden
haalden de Islamitische Arabieren als eersten hun slaven
in het toen nog niet-Islamitische Afrika. Die slaven werden vaak kafir genoemd, wat Arabisch is voor niet-moslim of ongelovige. En daar is dan weer het Zuid-Afrikaanse (scheld)woord kaffer van afgeleid.
Uit 'Lexicon van hardnekkige misverstanden' van
Walter Krämer & Götz Trenkler:
De grootste slavenhandelaren en bezitters
in de geschiedenis van de mensheid waren
de Arabieren. Het gevangennemen en als slaaf
verkopen van Afrikaanse zwarten is door
de Arabieren eerder ingezet, langer volgehouden
en vooral met meer slachtoffers gepaard
gegaan dan de vergelijkbare wandaden van
de Europeanen. De slavenhandel van de Arabieren
begon al in de zevende eeuw en eindigde
pas in de negentiende eeuw. Volgens schattingen
van historici heeft deze slavenhandel in
totaal tussen de veertien en vijftien miljoen
slachtoffers geëist, waaronder alleen
al na 1500 zo'n acht à negen miljoen.
De Europeanen gingen pas later op slaven"jacht"
en hielden er eerder mee op (het eerste
slavenschip verliet Afrika aan het begin
van de zestiende eeuw). De Europeanen hebben
ook veel minder Afrikanen van hun vrijheid
beroofd (historici schatten tien miljoen).
Dat desondanks de blanke Europeanen wereldwijd
als de prototypische slavenhouders bekend staan,
en niet de Arabieren, ligt paradoxaal genoeg
aan het feit dat de Europeanen hun slaven
beter behandelden: veel meer slaven hebben
het europese bewind overleefd. In de Arabische
landen stierven de geroofde zwarten jong
en meestal kinderloos (veel mannelijke slaven
werden gecastreerd), zodat er daar tegenwoordig
nauwelijks nog nakomelingen van deze negerslaven
in leven zijn.
Door de Europeanen werden de slaven, niet zonder eigenbelang, veel zorgzamer behandeld.
|
Vanzelfsprekend doet bovengenoemde informatie niets af aan een oordeel
over ons westerse slavernij-verleden, maar
het plaatst dit verleden wel in het bredere perspectief waarin het beoordeeld hoort te worden.
Daarom wilde ik het hier niet onvermeld laten.
Uiteraard is de Trans-Atlantische (dus continent
overschreidende) slavernij erger dan de andere
genoemde vormen van onderwerping. Deze slavernij
was aan het negroide ras gebonden, en een kans
op vrijheid of enig toekomstperspectief in landen
die slechts het blanke ras als volwaardig erkenden was daardoor
uitgesloten. Er was weinig mogelijkheid om zich
te organiseren of te vluchten en onder te duiken.
Omdat het een groep betreft die uiterlijk erg
van de blanke overheersers verschilde was het
blijkbaar ook gemakkelijker om negers als mindere
mensen, of geheel niet als mensen, te zien. Dat
het hier gaat om verwerpelijke normen en naar
huidig inzicht onmenselijke omstandigheden is
evident. Tot op heden heeft dit gevolgen, waarvan
de uit de slavernij voortgekomen systematische
discriminatie van zwarte bevolking in de Verenigde Staten een schrijnend
voorbeeld is. Zie in dat verband ook deze link naar een interview met de amerikanse schrijfster Toni Morrison.
politiek
Uiteraard horen ook de overzeese activiteiten van
onze voorvaderen tot onze "vaderlandse"
geschiedenis en ons cultureel erfgoed. Deze ondernemingszin,
met name tijdens de gloriedagen van organisaties
als de VOC en de WIC, heeft de westerse zeevarende
landen veel rijkdom en voorspoed gebracht. De VOC
heeft zich overigens minder structureel met de handel
in Afrikaanse slaven bezig gehouden (al waren ze er ook niet vies van, want handel is handel). De WIC daarentegen wel. Die voer op de Caraïben en daar was, met name na de verovering (op de Spanjaarden/Portugezen) van de rietsuikerplantages in Brazilië, grote behoefte aan goedkope arbeid. Er de Portugezen hadden daar uiteraard al slaven op de plantages.
Hoe men ooit heeft kunnen denken dat het houden
van, en handelen in, slaven op eniglei wijze verenigbaar
zou kunnen zijn met de destijds dominante Christelijk
leer waarin de naastenliefde centraal staat, blijft voor mij onbegrijpelijk. Hoe gemakkelijk werd, door een destijds zo godvrezend volkje als de bewoners
(bestuurders) van de lage landen, alle fatsoen en mede-menselijkheid
overboord gezet in ruil voor rijkdom
en economische groei!
Een voorbeeld van dit politiek opportunisme: hoewel de Staten Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden (dat geografisch verschilde van het huidige Nederland) in 1623 slaverij nog als moreel verwerpelijk bestempelde, was diezelfde overheid in 1635, vijf jaar na het in bezit krijgen van bovergenoemde Brazilliaanse suikerrietplantages, wel erg snel 'om'.
Zonder de reeds aanwezige slaven en de aanvoer van nieuwe goedkope arbeidskrachten dacht men deze plantages niet rendabel te kunnen exploiteren.
Nederland heeft de slavenhandel en -houderij niet bedacht. Men maakte gebruik van bestaande netwerken en lokale gebruiken. Slavernij was in veel landen waar nederland kolonies had vanouds algemeen geaccepteerd. Net zoals we nu zonder enige gêne goedkope katoenen kleding kunnen kopen die, gezien de lage prijs, nergens anders gemaakt kan zijn dan in Aziatische sweatshops onder erbarmelijke omstandigheden, dacht men er waarschijnlijk gewoon niet bij na.
tot besluit
Dit betoog is er dan ook absoluut niet op gericht
om het leed en de barbaarsheid van de slavernij en
de rol die de westerse landen hierin speelden op enigerlei wijze
te bagatelliseren. Ook misgun ik onze rijksgenoten
niet hun herdenking van de gruwelen in ons gezamenlijk
verleden en hun bevrijding van de ketens van de
slavernij. Bij veel Surinamers en Antillianen zit naar het zich laat aanzien nog veel onverwerkt verleden wanwege het onrecht dat hun voorouders is aangedaan door hun veelal blanke meesters.
Ik wil hier verduidelijken dat de slavernij een
werelwijd verbreid fenomeen was en absoluut niet
typisch blank, typisch West-Europees of typisch Nederlands.
Ook al is slavernij door deze groepen met hulp van
hun technologische superioriteit wel breedschalig
als economische drijfveer geëxploiteerd. Dat
economische belang heeft het loslaten van de slavernij
aanzienlijk bemoeilijkt.
- Lees voor een ander perspectief ook eens
dit
kritische artikel van Bart Croughs uit HP/De
Tijd...
Bovenal wil ik de historisch onjuiste rol die Nederland
regelmatig krijgt toebedeeld waar het de slavernij
en slavenhandel betreft corrigeren. Met de bovenstaande
kennis wil ik tevens stellen dat het slavernijverleden in de voormalige Nederlandse koloniën
niet als vanzelfsprekend kan worden gezien als een
collectieve schuld of verantwoordelijkheid van de
autochtone Nederlanders. Het Antilliaanse en Surinaamse
drama heeft zich ver buiten het zichtveld en de
invloed van de gewone burger afgespeeld, in een
tijd dat extreme uitbuiting van het volk door de
heersende klasse een integraal onderdeel van het
leven was. Overal ter wereld.
Ook mag het hier niet onvermeld blijven dat onze westerse samenleving zich als de eerste en enige in de wereldgeschiedenis unaniem heeft verzet tegen de slavenhandel en -houderij en deze praktijken niet alleen volledig heeft afgeschaft, maar ook ten strengste verboden voor al haar ingezetenen. Dat maakt Keti Kotie tot een festiviteit met een vreemde bijsmaak, want zonder helden. De Caraïbische slaven hebben zichzelf niet bevrijd, ze zijn vrijgelaten. Ze konden "hun ketenen afwerpen", omdat het principe van slavernij door de westerse naties die zich ermee hadden ingelaten als achterhaald en barbaars werd beoordeeld. Een inzicht dat in veel Aziatische - met name Arabische - en Afrikaanse landen nog steeds geen gemeengoed is.
Terugkomend op de uitgangsstelling:
Het gegeven dat het schuldgevoel over het slavernijverleden
niet "leeft" onder de autochtone Nederlanders, waaronder
ikzelf, mag dus niet worden geïnterpreteerd
als het ontkennen van fouten uit het verleden. Het
komt voort uit het gevoel zelf geen substantieel
deel van dit foute verleden te hebben uitgemaakt.
We kunnen ons niet identificeren met de daders
uitsluitend en alleen op grond van het feit dat we Nederlander
en overwegend blank zijn. Bovendien: het voelen en tonen van oprechte individuele betrokkenheid bij onze rijksgenoten
maakt ons niet mede-verantwoordelijk voor het hun voorouders aangedane leed, het maakt ons slechts mede-menselijk.
Wie meer informatie zoekt over Nederland en de
slavernij kan ik de volgende weblinks aanbevelen:
Dr. Thomas Sowell - Facts About SLAVERY They Don't Teach You at School (YouTube)
Afrikanen beheersten de slavenhande in het binnenland - De Volkskrant [PDF] [weblink]
Africa’s role in slavery In Focus - Jamaica Gleaner [artikel als PDF]
VPRO-Intervieuw met Toni Morrison over haar boek "A Mercy" en de slavernij in de USA
Nationaal Monument Nederlands Slavernijverleden
Een elite van ex-slaven in Paramaribo [DOC]
Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden
en erfenis
Nederlandse
slavenhandel in de 17e en 18e eeuw
'gespiegelde'
voormalige pagina op Geschiedenis Net
Aad
Engelfriet's "De geschiedenis van de Nederlandse
Antillen"
Thomas Sowell - Misconceptions About Slavery [YuouTube]
Bevrijd nationale herdenking slavernijverleden van raciale ketenen, Dr. Aart G. Broek [PDF]
en het altijd handige Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Slavernij
|
terug naar 